Deze foto biedt een inkijkje in het begin van de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Na de capitulatie van Japan krijgen de Britten de opdracht om in Indonesië de orde te herstellen. Er worden daarbij Brits-Indische soldaten ingezet, waaronder gurkhabrigades. Deze elite-eenheden bestaan uit Nepalese militairen. Zo ontstaat de situatie dat koloniale troepen van de ene imperiale mogendheid (Engeland) gebruikt werden als verdediging van een kolonie van de andere (Nederland). Uiteindelijk komt het op 10 november 1945 tot een bloedige confrontatie tussen Brits(-Indisch)e troepen en Indonesische strijdgroepen. Deze Slag om Surabaya gaat de geschiedenis in als het bloedigste gevecht van de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Soldaat van de 3rd Royal Ghurkas Rifles praat met een Nederlandse kind. Batavia, 1945. Fotograaf Netherlands Indies Government Information Service (NIGIS). KITLV 6760.

Op de Malino-conferentie in 1946 wordt Luitenant-Gouverneur-Generaal Huib van Mook (met tropenhelm) verwelkomd door de vorst van Goa. Tijdens deze conferentie ontvouwde Van Mook als hoogste gezagsdrager in Nederlands-Indië zijn nieuwe plannen voor de geleide dekolonisatie van de kolonie. De Malino-conferentie moest leiden tot een federale staatsinrichting, die geopolitiek tegenwicht moesten bieden aan de door Nederland erkende Republiek op Java en Sumatra. Sukarno c.s. zagen dit als een poging de Republiek te ondermijnen en beschouwden de Malinostaten als Nederlandse marionetten. Federalistische Indonesiërs wilden dat de onafhankelijkheid geleidelijk, decentraal en in goed overleg met de voormalige koloniale overheerser zou plaatsvinden. De Malino-conferentie luidde een bittere strijd in om de staatsinrichting en politieke toekomst van Indonesië. Luitenant-Gouverneur-Generaal dr. H.J. van Mook wordt verwelkomd door de vorst van Goa op de Malino-Conferentie ten noordoosten van Makassar. Sulawesi (Celebes), 1946. Fotograaf Netherlands Indies Government Information Service (NIGIS). KITLV A1133, KITLV 157695.

Op 27 december 1949 werd de soevereiniteitsoverdracht aan de Republiek Indonesië getekend in het Paleis op de Dam. Op deze foto wordt de Indonesische vlag gehesen tijdens de overdracht van het commando over Midden-Java in Semarang. De herkomst van de Indonesische vlag is niet geheel duidelijk. Aan Nederlandse zijde werd geloofd dat de vlag ontstond doordat Indonesiërs het onderste, blauwe deel van de Nederlandse driekleur af scheurden. Hierbij werd voorbijgegaan aan het feit dat Republikeinse nationalisten zich spiegelden aan een verenigd en pre-koloniaal Indonesië (het Majapahit-rijk). Dit rijk zou al in de 13e eeuw ook een rood-witte vlag zou hebben gebruikt. Sukarno c.s. identificeerden zich expliciet met het glorieuze verleden van dit rijk. Overdracht van het commando, Semarang. Midden-Java, 1949. Fotograaf onbekend. D H 1297, KITLV 40558.

De Javaanse meneer R. kreeg militaire training van de Japanners nadat zij Nederlands-Indië bezet hadden. Na de Japanse capitulatie brak de Indonesische revolutie uit. R. en zijn kameraden vormden daarop met Japanse wapens een gevechtseenheid die opging in de Tentara Nasional Indonesia (TNI), het nationale leger van de Republiek Indonesië. Er streden echter verschillende Indonesische strijdkrachten om de macht over de archipel. Op 18 september 1948 beginnen de strijdkrachten van de communistische partij PKI met sympathisanten van de TNI een opstand in de stad Madiun, toen onder Republikeins gezag. Het bloedige neerslaan van deze opstand door de TNI wist de Verenigde Staten te overtuigen dat de Republiek een bondgenoot kon worden in de mondiale strijd tegen het communisme. Daarmee bleek de opstand in Madiun een belangrijk keerpunt voor de oorlog in Indonesië. R. vertelt over de brute afrekening met de communistische strijders, een pijnlijke herinnering die hem blijft achtervolgen. Interview met meneer R. SMGI 1722.2 (11), 2001. Indonesische communistische studenten met banier. In de buurt van Tasikmalaja, datum onbekend. Fotograaf onbekend. D H 1691 (45). Transcriptie I: Toen u had gezien hoe de TNI andere TNI’ers en de PKI doodden was het niet meer zo duidelijk wie goed was en wie slecht was en wie waarvoor stond. Wat deed dat met u? R: Zij stonden aan de kant van de PKI. Dat mogen zijn niet doen. Ze zijn fout. Ze zijn gevangen genomen en doodgeschoten. Maar voordat ze een kogel krijgen, werden ze eerst met bajonet gestoken. Oh! I: En daarna werd er geschoten? R: Ja. Dat heb ik gezien hoor! I: U had het gezien en toen ging u weer verder? R: Ja. [stilte]. Het is niet leuk om dat weer in je mind te hebben. I: Heeft u daar toen vaak aan gedacht? R: Ja, dat kan niet zomaar uit je gedachten gaan. Dat is onmogelijk. Hoe ze schreeuwden toen ze die bajonet in hun body krijgen. Soms zeggen de mensen: ‘Hij kletst maar! Zijn die dingen waar?’ Maar ik heb het gezien! Ik zeg het je, de TNI heeft ze gestoken.

Toen geallieerde Engelse troepen in 1945 in Indonesië landden om de Japanners te ontwapenen, was de Indonesische revolutie al een feit. Door een incident bij het Oranje Hotel in Surabaya, waar de Nederlandse driekleur werd gehesen, begon de bloedigste slag uit de Onafhankelijkheidsoorlog. De revolutionairen vreesden dat de Britten de koloniale macht terug in het zadel zouden helpen. Iedereen die door Indonesische revolutionairen – al dan niet terecht – werd verdacht van spionage of samenzwering met de kolonisator liep gevaar, inclusief Indonesiërs. Ook Chinese Indonesiërs werden vaak beschouwd als vertegenwoordigers van het koloniale bestuur. Om die reden organiseerde meneer Sie met zes anderen de evacuatie van Chinese families uit Surabaya. Hij vertelt over het geweld dat voordeed. Waar Indonesiërs dit herinneren als de Revolutie, staat deze periode onder (Indische) Nederlanders doorgaans te boek als de ‘bersiap’. Deze verschillende visies op de oorlog werken tot op heden door. Interview met meneer Sie Gwan San. CIHC Collectie Mondelinge Geschiedenis CIHC 22-1. Zonder plaats, 2013. Chinese vluchtelingen op weg naar Britse linies tijdens de slag om Surabaya. Surabaya, 1945. Fotograaf onbekend. KITLV 44715. Transcriptie S: We hebben toen in de rijstpellerij geslapen met die vluchtelingen zal ik maar zeggen, allemaal Chinezen. En onderweg heb ik gezien: één persoon, een generaal, het scheen een Arabier te zijn want een van die omstanders die dat verteld. Hij zei dat het Arab Sunkar was. Dat woord zal ik nooit vergeten: Arab Sunkar. I: Arab Sunkar? S: Sunkar is een naam, Arab betekent Arabier en hij heet Sunkar. Hij werd getrokken vanuit Zuid-Surabaya in de richting van Sidoarjo. Dat heb ik gezien. I: Hoe bedoel je getrokken? S: Achter een vrachtauto, levend. I: Aduh [oh]! S: Doorgetrokken. Want hij was mata-mata musuh [spion]. En – dat heb ik niet gezien maar een van mijn vrienden, Lian Hwat – mensen werden verbrand. Op het plein. ‘Iya mata-mata musuh.’ I: En waren dat Chinezen? S: Nee, nee. Geen enkele Chinees. Dat waren Indonesiërs. I: En jullie gingen naar Surabaya om Chinezen … S: Weg te halen. I: … en naar veiliger gebied te brengen.