Jan Wolkers is als kunstenaar geboren uit de dood. Nadat hij zijn oudste broer Gerrit, die in de zomer van 1944 werd besmet met difterie, een dodelijke taaislijmziekte, had zien liggen sterven achter glas in een ziekenhuisbed, was hij naar het ouderlijk huis in Oegstgeest gelopen. Onderweg ging Jan in een weiland zitten en maakte in zijn schetsboek een tekening van de ondergaande zon. ‘Ik laat de zon stilstaan op papier’, denkt Eric van Poelgeest in Kort Amerikaans, ‘terwijl hij de laaiende stralen in het papier kraste. Zolang het gevecht op leven en dood van mijn broer duurt gaat hij niet ten onder.’

Deze tekening die zijn broer op oudtestamentische wijze voor sterven moest behoeden, zit nog altijd in het Wolkers-archief. ‘Laatste mogelijkheden’, staat in de linker bovenhoek. En rechtsboven: ‘Opgedragen aan m’n zieke broer. 26-8-1944’. Laatste mogelijkheden, de laaiende, eeuwig stilstaande zon kan worden beschouwd als Wolkers’ eerste echte kunstwerk. Al zijn woeste talent zit erin. Het is een stille, huiveringwekkende noodkreet.

De dood is hét thema van het werk van Jan Wolkers. Al zijn romans zijn rouwromans, waarin hij afscheid neemt van een deel van zijn leven. In Terug naar Oegstgeest van zijn vroegste jeugd, in Kort Amerikaans van zijn puberteit, in Een roos van vlees van zijn eerste huwelijk en zijn dochtertje Eva, in Turks fruit van zijn grootste amour fou. De doodshoofdvlinder is een in memoriam voor zijn vader, De junival voor zijn moeder.

Zijn eigen dood trad Wolkers zonder angst tegemoet. ‘De dood is een levensvoorwaarde,’ schreef hij. ‘Als er geen dood was, zou alles zinloos worden. Iedere gedachte aan een handeling zou op voorhand een verlammingsverschijnsel blijken. Het gezegde ‘een zaaier ging uit om te zaaien’ zou niet begrepen kunnen worden en de geslachtsdrift zou een verschrompelde mythe zijn. Filosoferen over het eeuwige leven zou absurd zijn, want je leefde al eeuwig en spreken over een hemel en een God zou vloeken in een onzichtbare kerk zijn.’